रसुवा,  लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्जको कार्यालय,रसुवामा तोडफोड भएको छ ।  वैशाख १४ गते कार्यालयमा प्रवेश गरेका काँग्रेस कार्यकर्ता टोलीले तोडफोड गरेको छ भने वार्डेनलाइ मार्ने धम्की दिएको छ । 

तरुण दल,नेपाल विद्यार्थी युनियन,पार्टीका क्षेत्रीय सभापति,जिल्लाका प्रतिनिधिहरुको टोली बिहान निकुञ्जको धुञ्चेस्थित कार्यालयमा पुगेका थिए । करिब ६०र ७० जनाको समूहमा रहेको टोलीले त्यहाँ प्रवेश गरेर तोडफोड गरेको जनाइएको छ । उक्त टोलीले गरेको तोडफोडका कारण एउटा कुर्सी भाँचिएको छ भने २ थर्मस फुटेको जनाइएको छ । 

नेविसंघका जिल्ला सचिव बताउने सुन्दर अधिकारीले बिना कारण मार्ने धम्की दिएको निकुञ्जका प्रमुख संरक्षण अधिकृत अणनाथ बरालले बताए । 

विभिन्न जलविद्युत परियोजनाहरुले वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन नै नगरी काम गरिरहेको र त्यसमा निकुञ्जले सघाएर केही कर्मचारीहरु मोटाउँदै आएको काँग्रेसीहरुको आरोप छ । विभिन्न जलविद्युत परियोजनाहरु निर्माणका क्रममा स्थानीयहरुको घर जग्गा नै जोखिममा पर्ने गरी काम गर्दा समेत निकुञ्ज निरिह देखिएको उनीहरुको आरोप छ ।

 आफूखुसी आइइए गरेको,पालिकाहरुसँग समन्वय नगरेको,कोषको रकम मनलाग्दी ढंगले खर्च गरेको,मनलाग्दी कर्मचारी भर्ती गरिएकोलगायतको विषयमा नेपाली काँग्रेस आपत्ति जनाउँदै माग पत्र पेस गरे । 

निकुञ्जको कार्यालयका थर्मस र कुर्सी तोडफोड गरे पछि यही समूह अहिले प्रमुख जिल्ला अधिकारी वेदनिधि खनाललाई ज्ञापन पत्र बुझाउन जिल्ला प्रशासन कार्यालय,धुन्चे पुगेको छ । प्रमुख जिल्ला अधिकारी खनालले दुबै पक्षलाई राखेर समन्वय गर्ने प्रयास भइरहेको  बताए ।

गाउँपालिका स्वास्थ्य शाखाका अनुसार गाउँपालिकामा मात्र नभई काठमाण्डौंमा नै बसोबास गर्दै आईरहेका कालिकाबासीलाई 'आम औषधि सेवन' अभियान निम्नानुसार स्थानहरूमा सञ्चालन गर्ने बताएको छ ।

गोम्बा, हिलेटोल क्षेत्रमा बैशाख १७ र १८ गते, शेषमति, गैरीगाउँ, शेषमति क्षेत्रमा बैशाख १९ र बसुन्धरा, लोलाङ, शेषमति क्षेत्रमा बैशाख २० र २१ गते बिहान ७ बजेदेखि बेलुकी ५ बजेसम्म 'आम औषधि सेवन' अभियान सञ्चालन हुने बताईएको छ ।

गाउँपालिका, स्वास्थ्य शाखाले सूचना जारी गर्दै काठमाण्डौंमा रहेका कालिकाबासीलाई 'आम औषधि सेवन' कार्यमा पायक पर्ने स्थानबाट सेवा लिन अनुरोध गरेको छ ।

थप जानकारीको लागि :  कमलप्रसाद पौडेल ( 9860633597) र प्रमिला आचार्य  

- लोपेन 

ल्होङ्जु थुजी  छेन्पो अर्थात् टासी गोम्बाको परिचय

रसुवा जिल्ला गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका, ५ ठूलोभार्खुमा रहेको ल्होङ्जु थुजी  छेन्पो अर्थात् टासी गोम्बा प्राचीन गोम्बा हो । भार्खु गाउँमा अवस्थित यो गुम्बा उत्पत्ति हुँदाको वा धार्मिक नामाकरण ल्होङ्जु थुजी  छेन्पो हो । जसको अर्थ नेपालीमा आर्यालोकेश्वर भनेर ठूलोभार्खुका बौद्द धर्म दर्शन अभियान्ता - लोपेन लाक्पा लामा बताउनुहुन्छ  ।

यस गुम्बामा फापा चेरेंसी (सृष्टिकर्ता), गुरू रिम्बोर्छे, खेण्डोमो (देवी), वेपामे साङ्गे (बुद्द) को मूर्ति रहेको छ । गुम्बामा ह्युम (त्रिपिटक), दोमाङ जस्ता धार्मिक ग्रन्थहरू रहेका छन् ।

पुराना चन्दनका मुखुण्डाहरू, एकजोर झ्याम्टा (क्ष्याबुप), एकथान मानव नलीखुट्टाले बनेको बाजा (कङ्लिङ) जस्ता ऐतिहाँसिक वस्तुहरू हराईसकेका छन् ।

ल्होङ्जु थुजी  छेन्पो अर्थात् टासी गोम्बा, बार्गोमा रहेको २००‌+ वर्ष पुरानो घण्टी (स्याङ)

ध्वनीको हिशावले अत्यन्त राम्रा पुराना जोर शंख र ठूलाठूला घण्टहरू पनि रहेका छन् । पूजाआजासँगै यी दुबै बजाइन्छ । त्यहाँ रहेको घण्टमध्ये सानोचाहिँ गोसाइँकुण्डमा हुने मेलामा लगेर बजाउने परम्परा भने हराउँदै गएको छ । गोसाइँकुण्ड महादेवलाई 'हामी आयौं है' भनेर दिने संकेत् मानिन्थ्यो घण्टको धुनी ।

ल्होङ्जु थुजी  छेन्पो अर्थात् टासी गोम्बा वरपरका आकर्षण र महत्व

-         धार्मिक, ऐतिहाँसिक, पर्यटकीय, सांस्कृतिक तथा जैविक विविधताको महत्वले परिपूर्ण

-         लोपोन्मुख रेडपाण्डा अवलोकन

-         लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्र (वनस्पति, वन्यजन्तु र चराचुरूङ्गी अवलोकन) लालीगुँरास, धुपी, गोब्रे सल्लो आदि ।

-         लोपोन्मुख जडिबुटीहरूको भण्डार ।

-         हिमाल, झरना, बहुसंख्यक तालतलैयाको हब ।

-         प्राय: सबै किसिमका लालीगुँरास र अन्य सुगन्धित फूलहरूको अवलोकन ।

-         नेपालको तेस्रो पर्यटकीय मार्गमा पर्ने (लाङटाङदेखि गोसाइँकुण्ड- हेलम्बु पदयात्रा)

-         सुविधा सम्पन्न आवास तथा होटल, लजहरूको सुविधा

-         माने, छुर्तेन, गुम्बा र मन्दिरहरूको अवलोकन

ल्होङ्जु थुजी  छेन्पो अर्थात् टासी गोम्बा कसरी पुग्ने ?

• पासाङल्हामु राजमार्गमा धुन्चे-स्याफ्रुबेंसी सडक खण्डको प्रयोग गरेर
• गोसाइँकुण्ड वा लाङटाङको यात्राबाट ठूलोस्याफ्रु हुँदै यहाँ पुग्न सकिन्छ ।
• यहाँबाट गोसाइँकुण्ड पदमार्ग (सिङ्गोम्बा) जाने पदमार्ग रहेको छ ।

ल्होङ्जु थुजी  छेन्पो अर्थात् टासी गोम्बासँग सम्बन्धित सामग्रीहरू

रसुवा, वैशाख १२ गते 

आमाछोदिङ्मो गाउँपालिका वडा नं. १ ठूलो हाकुगाउँमा  गुठी रैतानी गर्न किसान भेला भएका छन् । भेलामा गुठी पीडित किसानलगायत जनप्रतिनिधिहरू सहित ७३ जना सहभागी थिए । 

हाकुमा किसानहरूले पुस्तौंदेखि जोतभोग गरी जीविकाचलाउँदै आएको जग्गा जमिनपछि किसानले थाहानपाउने गरी पुरानो स्यम्भु घ्याङ गुठीको नाममादर्ता भएपछि किसानहरू समस्यामा छन् । उनीहरूसँग जोतभोग गरेको जग्गाको लालपुर्जा छैन । 

विगत १८ वर्षदेखि किसानहरूले आन्दोलनमार्फत जग्गा रैकर गराउनप्रयास गरेपनिहालसम्मत्यो पूरा हुन सकेको छैन ।गुठी जग्गाबाट यहाँको ठूलोहाकु, सानो हाकु, हाकुबेसी, फुलबारी, थाङ्कु, गोर्सुम्बा र लुम्बुडाँडा गाउँकाकरिव ७०० घरधुरी प्रभावित छन् । हालसम्मकरिव २०० घरधुरीले मात्रै मोहीपुर्जा बनाइलिन सकेका छन् भने ठूलो सङ्ख्याको किसानहरूसँग मोहीपुर्जा समेत नहुँदा समस्या भोगिरहेका छन् । 

छलफलमा स्थानीय अगुवा लाक्पा तामाङले भने, पुस्तौंपुस्ता खेतीपातीगर्दै आएको, सबैको घरवाससमेत भएको जग्गाको कानुनी स्वामित्व नहुँदाहामीले दुःखपाएका छौँ । हामी सुकुम्बासी सरह जीवन विताउनु पर्दा ज्यादै दुःखलागेको छ । 

छलफलमा किसानहरूले गुठी जग्गा हुँदाभोग्नु परेको पीडा सुनाएकाथिए । केही किसानहरूले अहिले पनि गुठी जग्गा जोतभोग गरेवापत कुत तिरीरहेको भएपनि अधिकाशं किसानहरू कुततिर्न छाडेका छन् । किसानहरूले काठमाडौं स्थित पुरानाे स्यम्भु घ्याङ गुठीलाई प्रति रोपनी वार्षिक २०० रुपैयाँ नगद तिर्नुपर्ने बाध्यता छ । भीर, पाखा, पखेरो, झाडी भएको क्षेत्र बढी छ । उव्जनी हुँदैन, तैपनि मँहगो तिरो तिर्न कठिन भएको गुठी पीडित किसान काल्साङ तामाङले बताए । 

कार्यक्रममा सहभागी वडा नं. १ का अध्यक्ष साङ लामा तामाङले भने, हामी सबै वडाबासी भूमिहीन सरह छौँ । कसैको पनि आफ्नो नाममा एक टुक्रा जग्गा छैन । गुठी समस्या भएकाले किसानहरूले दुःख कष्ठ भोगिरहनु परेको छ । अव, हामी सबै एकैसाथ सङ्गठित भएर नै लाग्नुपर्ने अवस्था छ । 

हामी प्रभावित गाउँगाउँमा सङ्गठन बनाएरै सङ्गठित आन्दोलन गर्नुपर्ने आवश्यकता भइसकेको छ । उनले भने, यो गुठी समस्या समाधानको लागि जिल्ला भूमिअधिकार मञ्चको सहयोग जरुरी छ । अव जसरी पनिकिसानको समस्या समाधानको लागिपहल लिन्छु । 

आत्मनिर्भर केन्द्रका कार्यकारी निर्देशक जगत देउजाले नापीको समयमा रैकर हुनुपर्ने जग्गा गुठीमा राखिएकाले विना ढिलाई सबै जग्गा रैकर हुनुपर्ने तर्फ स्थानीय सरकारले पहललिनु पर्ने बताए ।  । किसान जुट्न सके पुर्जा लिन सकिन्छ । अहिलेको तिरो बढि भएकाले रैकर सरह हुनेगरी माग गर्ने र वडामा तिरो बुझाउन पाउने व्यवस्था हुन आवश्यक छ । 

उनले भने, सरकारले गुठीको नयाँ कानुन ल्याउँदैछ, यही सन्दर्भमा हामी पनियहाँको गुठी किसानको समस्याबारे सुझाव दिन्छौँ, समस्या समाधानको लागि सहजीकरणको भूमिका निर्वाह गर्छौँ । तपाईंहरू पनि सङ्गठित हुनुहोस्, समस्याको समाधान खोजौँ ।  

राष्ट्रिय भूमिअधिकार मञ्च, नेपालका कोषाध्यक्ष पातली थामीले भने, यहाँको किसानले गुठी जग्गाको लालपुर्जा नहुँदाभोग्न परिररहेको समस्या पीडादायी रहेछ । अव, सङ्गठितरुपमा आन्दोलन गरौँ, राज्यबाट लालपुर्जा लिनदबाबदिउँ । उनले भने, अहिले दाङलगायत देशैभरी गुठी समस्या समाधानको लागि किसानहरू आन्दोलनमा छन्, यहाँ (हाकु) बाट पनि किसानहरू एक पनि फेरी हाम्रो गाउँमञ्चहरूलाई बलियो बनाएर आन्दोलनमा जुट्न आवश्यक छ ।  

कार्यक्रममा जिल्ला भूमिअधिकार मञ्च, रसुवाका अध्यक्ष भवानीप्रसाद न्यौपानेले लामो समय धेरै सङ्घर्ष गरेर यहाँका १५० भन्दा बढी किसानहरूलाई मोहीपुर्जा दिलाएर आफ्नो हक सुरक्षित गराउन सफलभएको बताए । फिल्डबुकमा सिसा कलमले लेखिएको हकमाकिसानहरूलाई मालपोत कार्यालयले लालपुर्जा बनाएर दिन मानेको छैन । 

त्यसको लागिहामी सबै फेरी पनि सङ्गठित दबाबदिनुजानुपर्ने अवस्था छ । १८वर्षदेखि हामी सँगै आन्दोलनमा छौँ, अव छिट्टै यो समस्या समाधानको लागि सङ्घीय सरकारसँग छलफल गर्न जाउँ र समस्या समाधानको लागि पहल गरौ उनले भने । 

कालिका गाउँपालिका स्वास्थ्य शाखा प्रमुख नबराज न्याैपानेले हात्तीपाइले रोगविरुद्धको आम औषधि सेवन अभियान गत वर्षबाट सुरू भएको बताए । टोल टोलमा पुगेर हात्तीपाइले रोग विरुद्धको औषधि  सवै नागरिकलाइ नछुटाउन सेवन गर्न उनले सराेकारवालाहरू समक्ष अनुराेध गरे । 

हात्तीपाइले रोगविरुद्धको आम औषधि सेवन अभियान गाउँपालिका स्तरिय बहुनिकाय योजना तर्जुमा गोष्ठीमा सहभागी गाउँपालिका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत कृष्णबहादुर केसी कुँबर, वडा अध्यक्ष उमेश न्याैपाने, जनप्रतिनिधिहरू, विद्यालयका प्रधानाध्यापकहरू, पत्रकार तथा सरोकारवालाहरूले गाउँपालिका तथा जिल्ला बाहिर रहेका नागरिकलाई पनि योजना बनाएर औषधि सेवन अभियानमा नछुटाउन सुझाव दिएका थिए । 

हात्तीपाइले रोग एक पटक लागेपछि जीवनभर निको हुँदैन । मानिसको शरीरमा हात्तीपाइले रोगको परजीबी प्रवेश गर्नासाथ यो रोग देखापर्दैन । यो परजीबी छ वर्षसम्म मानिसको शरीरमा सुसुप्त अवस्थामा रहन्छन् । यो परजीबी शरीरमा रहे हात्तीपाइलेको औषधि सेवन गरेपछि कसै कसैलाई ज्वरो आउने, वाकवाकी लाग्ने, वान्ता हुने, जस्ता सामान्य असर देखापर्न सक्छन् । फाइलेरिया परजीवीले लाखौंको संख्यामा उत्पादन गर्ने सूक्ष्म फाइलेरिया रगतमा पुगिरहेका हुन्छन । 

सहजिकरण गर्दै स्वास्थ्यकर्मी तथा हात्तीपाइले रोग निवारण अभियानका फाेकल पर्सन विवेक पाैडेलले सन् २०२० मा भएकाे सर्बेबाट रसुवामा पनि हात्तीपाइले रोग देखा परकाेले अभियान सुरू भएकाे बताए । कालिकाले लक्षित जनसंख्या ९ हजार ८ सय ४४ जनालाइ हात्तीपाइ बिरूद्ध औषधि खुवाइने बताए । 

हात्तीपाइले रोग एक प्रकारको मसिनो धागो आकारको जुका जस्तै परजिवीले गराउँदछ र यो रोग संक्रमित लामखुट्टेको टोकाइबाट मानिसमा सर्ने गर्दछ। मानिसको शरीरमा यो परजिवी प्रवेश गरेको केही वर्षपछि मात्र यस रोगका कारण हुने दीर्घकालीन असर देखिन्छन्। 

हात्तीपाइले रोगबाट वच्न तथा प्रारम्भिक अवस्थामा नै पूर्ण रुपमा निको हुनुको लागि यो रोगको जोखिम भएको सम्पूर्ण जिल्लाहरुमा राष्ट्रिय राष्ट्रिय आम औषधि सेवन कार्यक्रम सञ्चालन हुँदै आएको छ। आम औषधि सेवन कार्यक्रम सञ्चालन हुने देशभरका ७ जिल्लाहरुमा बसोबास गर्ने औषधि सेवन गर्न योग्य सबै व्यक्तिले यो औषधि सेवन गर्नुपर्छ। 

हात्तीपाइले रोग निवारण कार्यक्रमको लागि इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाले तय गरेको कार्यक्रम अनुरूप स्थानीय तहमा छलफल गरी स्वास्थ्य संस्थाहरूले टोल टाेलमा सराेकारवालासँग छलफल, मिटिङ तथा प्रचार प्रसार गरेर तयारी गरी कार्य तालिका समेत तयार भएको जानकारी दिइएकाे थियाे ।  

याे राेग लागेपछि खुट्टा हात सुनिने ,महिलाहरुमा स्तन सुनिने र आकार बड्दै जाने ,गुप्ताङ्ग सुनिने र आकार बड्दै जाने र पुरुषहरुमा अण्डकोष सुनिने (हाड्रोसिल) जस्ता समस्या निम्त्याउछ। याे रोग लागि सकेपछि उपचार सम्भव नहुने बताइएकाे छ ।

भूकम्प २०७२ अघिको ठूलोभार्खुको तस्वीर

भोटको जोङ्‌खादेखि तल र काठमाण्डौंको किलागल वा बाङ्‌गेमुढादेखि माथि बाटो नाप्दै आउँदा यो गाउँमा बीच वा मध्य भागमा रहेकोले यस गाउँलाई स्थानीय नामाकरण अनुसार 'बार्गो' भनिएको हो । अपभ्रम्श भई 'भार्खु' वा 'भार्कु' भनिएको हो ।

बार्गो अर्थात् भार्खुको परिचय

रसुवा जिल्ला, गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका, वडा नं ५ मा रहेको भार्खु गाउँलाई स्थानीयहरू बार्गो भन्दछन् । पासाङल्हामु राजमार्ग धुन्चे-स्याफ्रुबेंसी खण्डमा पर्ने भार्खु गाउँलाई तिब्बतीयन भाषामा 'कतो' भनिन्छ ।

स्थानीय भाषा अनुसार 'बार' भनेको बीच वा मध्य र 'गो' भनेको 'ढोका' हो अर्थात् बीचमा रहेको ढोका वा मूलढोका भनेर पनि ब्याख्या गरिएको छ ।

भोटको जोङ्‌खादेखि तल र काठमाण्डौंको किलागल वा बाङ्‌गेमुढादेखि माथि बाटो नाप्दै आउँदा यो गाउँमा बीच वा मध्य भागमा रहेकोले यस गाउँलाई स्थानीय नामाकरण अनुसार 'बार्गो' भनिएको हो । अपभ्रम्श भई 'भार्खु' वा 'भार्कु' भनिएको हो ।

प्राकृतिक भ्यूटावर नाउर डाँडाबाट देखिने सानोभार्खुको दृश्य

भार्खु गाउँ दुई भागमा बिभाजित छ, 'ठूलोभार्खु' र 'सानोभार्खु' । रसुवा जिल्लाको सदरमुकाम धुन्चेबाट करीब ६ किलोमीटर दूरीमा रहेको यस गाउँबाट स्याफ्रुबेंसी, ठूलोस्याफ्रु र गोसाइँकुण्ड (सिङ्गोम्बा) जाने बाटाहरू रहेका छन् ।

तामाङ समुदायको बसोबास रहेको यस स्थानमा प्राचीन बोङ्जो घलेको दरबार (अवशेष) रहेको छ ।

बार्गो अर्थात् भार्खु गाउँ वरपरका मुख्य आकर्षणहरू

• पासाङल्हामु राजमार्गमा अवस्थित
• तामाङ संस्कृति, परम्परा र भेषभूषा
• पर्यटकीय गन्तव्यको बिन्दु
• लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्रको अवलोकन
• रमणीय प्राकृतिक भ्यूटावरहरू

बार्गो अर्थात् भार्खु गाउँ कसरी पुग्ने ?

पासाङल्हामु राजमार्गको प्रयोग गरेर, सदरमुकाम धुन्चेबाट करीब ६ किमी दूरीमा रहेको छ ।

बार्गो अर्थात् भार्खुसँग सम्बन्धित सामग्रीहरू

स्रोत : जैविक विविधता संरक्षण, पर्यटन विकासमा धर्म संस्कृतिको महत्व – फूर्पा तामाङ, रसुवाली

०७२ सालको विनाशकारी भूकम्पका कारण विस्थापित भएका १ हजार १ सय ५० परिवार मध्ये अझै १ सय ७४ परिवारको सुरक्षित स्थानमा जग्गा नहुँदा सुरक्षित आवास निर्माण गर्न सकेका छैनन् । उनीहरू अझै उत्तरगया गाउँपालिका–५ स्थित खाल्टे बगरमा जोखिमपूर्ण तरिकाले टिनको छाप्रामा बस्दै आएका छन् ।

खाल्टे क्याम्पमा बस्दै आएका १ सय ७४ परिवारका लागि तल्लो पैरेमा एकीकृत बस्ती बसाउन सरकारले जग्गा अधिग्रहण गरेको तीन वर्ष बित्दा पनि उनीहरूको सुरक्षित आवास निर्माण हुन नसक्दा खाल्टे बगरमा जोखिमपूर्ण तरिकाले टिनको छाप्रामा बस्न बाध्य भएका हुन् । त्यहाँ १ सय २८ परिवारलाई मात्र पुग्ने जग्गा व्यवस्था भएको छ । ४६ परिवारलाई अपुग जग्गा व्यवस्थापन हुन नसकेपछि अन्यौल भएको उत्तरगया गाउँपालिका-१ का पूर्ण घलेले बताए ।

नेपालको संविधान २०७२ को मौलिक हक अन्तर्गत धारा ३७ को उपधारा १ मा प्रत्येक नागरिकलाई उपयुक्त आवासको हक सुरक्षित हुने व्यवस्था रहे पनि उनीहरूको अझै सुरक्षित आवास निर्माण कार्य सुरु गर्न सकेका छैनन् । जसका कारण भूकम्पले विस्थापितको सुरक्षित आवासको हक अझै सुरक्षित हुन सकेन भने यहाँ रहेका ज्येष्ठ नागरिक, अपाङ्गता भएका, बालबालिका, महिला पाँच वर्षसम्म टिनको छाप्रोमै असुरक्षित तवरले बस्न बाध्य भएका छन् ।

गाउँपालिका कार्यालय नजिकै रहेको विस्थापित क्याम्पमा निकै कष्ठकर जीवन बिताउनु परेको विस्थापित समुदायका अगुवा छेकु लामाले भने । चैत, वैशाखकाे गर्गी र पुसको चिसोमा टिनको छाप्रोमा बाँच्न निकै कठिन भयो उनले भने , ‘बस्ती स्थानान्तरण प्रक्रिया नसक्दै रसुवाबाट पुनर्निमार्ण प्राधिकरण कार्यालय हट्यो, हाम्रो लागि सरकार रहे नरहेको कुनै मतलब नै भएन ।’

सरकारले भूगर्भविद गाउँगाउँमा पठाएर भौगर्भिक अध्ययन गरी जोखिम बस्ती पहिचानपछि जोखिम बस्ती स्थानान्तरण गर्न थालिएको पाच वर्ष बित्यो । तिरु, पाङलिङ, लाम्बु र बोगटीटारमा एकीकृत बस्ती निर्माण थालनी हुँदा पनि खाल्टे बगरमा बस्दै आएका विस्थापितहरूको बस्ती माथिल्लो पैरेमा एकीकृत बस्ती स्थानान्तरण गर्ने गरी जग्गा अधिग्रहण गरेर प्लटिङ थालिएको उत्तरगया गाउँपालिका उपाध्यक्ष चमेली गुरुङले बताइन् ।

समथर रहेकाे भूमि जाङदाेरगाङ ढकमक्क  गुराँस फुलेर रङ्गीन बनेकाे छ  । यहाँबाट ५ घण्टामा दुधकुण्ड पुग्न सकिन्छ । यहाँबाट लाङटाङ, गाेसाइकुण्ड, गाेदेगाङ, रिभरकुण्ड, पाङसाङ खर्ककाे रमणीय दृष्य देख्न सकिन्छ । 

नयाँ पर्यटकीय गन्तब्यकाे रूपमा विकास गर्न यहाँ हाेटल खाल्ने याेजना बनाएकाे स्थानीय युवा कामीनुर्पु तामाङ बताउछन् । रङ्गीचङ्गी गुराँस फुलेर रमाइलाे दृष्य हेर्न पाइने यहाँ स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटक पुग्ने गर्दछन् । 

भिडियाे ः स्राेत कामीनुर्पु तामाङ

स्थानीय ओझेलमा परेका स्थानहरूलाई महत्वका साथ प्रचार प्रसार गरी पर्यटन प्रर्वद्धन गर्न आवश्यक योजना बनाउन आवश्यक रहेको छ । जनै पूर्णिमाका दिन मेला लाग्ने याे ठाउँमा आफ्ना परम्परागत भेषभुषा पहिरिएर बाटा भरी मनोरञ्जन गदै तामाङ सेलो गाउँदै सहभागी हुन्छन् ।  समुन्दी सतहदेखि ४ हजार २ सय तीस मीटर उचाइमा रहेको कुण्डमा केही  वर्ष पहिले स्थानीय मानबहादुर बिकले झाँक्री ढ्याङ्ग्रो बजाउँदै त्यहाँ पुगेपछि पानी सुक्ने र झाँक्रीले तान्त्रिक बिधिले पानी निकाल्ने गरेको स्थानीयवासी बताउँछन् ।

कुण्ड नजिकै रहेको मन्दिरको खोपिल्टोमा झाँक्रीले तान्त्रिक बिधिबाट नाङ्गै ढ्याङ्ग्रो बजाएर पानी निकाल्ने परम्परा रहेको छ । यस पल्ट पानी सुकाउने र निकाल्नको लागि गत्लाङ र स्याफु गाविसको झाँक्रीहरू बीचमा प्रतिस्प्रर्धा भयो थियो । सुरूमा कुण्डमा झाँक्रीहरू पुगेपछि मानिस पुगेको हल्लाले कुण्ड नजिकको रहेको मन्दिरको खोपिल्टोमा रहेको पानी सुक्ने र त्यस स्थानमा झाँक्री गएर ड्याग्रो बजाएर आफ्नो तान्त्रिक शक्तिले पानी निकाली अनौठोँ कला प्रर्दशन गर्ने गर्छन् । 

१ सय ८ वटा कुण्ड रहेको रसुवामा प्रचार प्रसार र सम्बद्र्धनको अभावमा आझेलमा परेका छन् । यस्ता सम्पादाहरूको समयमै उचित  संरक्षण र सम्र्बद्धन गरी प्रचार गर्न सके जिल्लामा आन्तरीक तथा बाह्य पर्यटकहरूको आगमनमा बृद्धि हुनेमा गत्लाङका युवा विकास लामा बताउँछन् ।  

जागेश्वर कुण्ड गोसाँईकुण्ड र पार्वती कुण्ड आपसमा सम्बन्धित छन् । पहिले खुज्याप र नुर्पुबोम्बोले पानी निकालेको आफुले देखेको र पहिले गोठालाले कुण्ड पत्ता लगाएपछि पुस्तौदेखि यहाँ मेला लाग्ने गरेको झाँक्री मानबहादुर बिकले बताए । 

 गत्लाङका झाँक्रीले थोरै भएपनि पानी निकालेको र आफुले पुजाआजा गरी प्रयास गर्दा अनौठो आवाज दिएकोले त्यहाँ दैवी शक्ति रहेको विश्वास लागेको  स्याफ्रुका झाँक्री युवा कामीढिण्डुप तामाङले बताए ।  

गत्लाङ गाउँबाट दुईदिनमा पुग्न सकिने कुण्डमा यसवर्ष उत्तरी क्षेत्रका गत्लाङ, गोल्जुङ, चिलिमे, थुमनबाट तथा जिल्लाभरीबाट यात्रीहरू आउछन् । गत्लाङको पार्वतीकुण्ड हुँदै विभिन्न किसिमका रमणीय प्राकृतिक दृष्यहरू अवलोकन गर्न सकिने भएकोले यहाँको पर्यटकीय सम्भावनालाई ध्यान दिएर यसवर्ष जागेश्वर कुण्ड मिनी मेला मेलाको आयोजना गरिएको गत्लाङका गाविसका सहायक छेवाङ तामाङ बताउँछन् । 

गत्लाङबाट पार्वतीकुण्ड, गोठेन, माङचेत, नाग कुण्डहुँदै युब्री खर्क पुगिन्छ । यहाँबाट लाङटाङ हिमालको रमणीय दृष्य देख्न सकिन्छ । यहाँबाट खुर्पुभन्ज्याङ हुँदै याग्रा खर्क पुगिन्छ यहाँबाट पाल्दोर पिक, गणेश हिमाल, गोसाँईकुण्ड गत्लाङ गाउँको रमणीय दृष्यहरू देख्न सकिन्छ । 

जागेश्वर कुण्डबाट ककनी, त्रिशुली, गणेश हिमाल लाङटाङ हिमाल देखिन्छ । यस्ता पर्यटकीय सम्पदाको संरक्षण गर्न युवाहरू जुटेर लागेका छन् पर्यटन प्रवद्धर्नमा टेवा पु¥याउन सवै सरोकारवालाहरूलाई अग्रह गरिएको गत्लाङका फुर्पुसिङ्गी तामाङले बताए ।  

‘उनीहरूलाई राम्रो खानपान र पर्यटकलाई नकरात्मक असर पर्ने काम गर्नु भएन पर्यटन व्यावसाय फस्टाउछ उनले भने । ’ बेत्रावतीबाट ठुलोगाउँ, डाडाँगाउँ, हाकु, गे्र गाउँबाट गत्लाङ हुँदै जागेश्वर कुण्ड भएर चिलिमेको तातोपानी पुग्ने पुरानो पर्यटकीय पदमार्गमा अहिले पनि विदेशि पर्यटक आउने गरेको र प्रचार तथा भौतिक विकास गरेर पर्यटक आगमनमा बृद्धि गर्नु पर्ने स्थानीय युवा विकास लामा बताउँछन् । 

यहाँबाट साङजेन खर्कहुँदै तातोपानीबाट नागथली पुग्न सकिन्छ । बीच बीचमा बिभिन्न भ्युप्वाईटहरू बन्ने सम्भावनाका ठाउँहरू छन् । 

धार्मिक तथा पर्यटकीय महत्वको पवित्र तीर्थस्थल जागेश्वर कुण्डमा दर्शन गर्नाले पापबाट मुक्ति पाई पुण्य कमाउने आशामा यहाँ भक्तजनहरू कठिनाइपूर्ण यात्रा गरेर भएपनि जागेश्वर कुण्ड पुग्छदन् । कुण्डमा गएर एक माग गरेमा पुरा हुने विश्वास रहेको छ ।

बाटोघाटोको निर्माण हुन सकेमा मात्र पर्यटक आगमनमा बृद्धि हुने देखिन्छ यस ठाउँले गोसाँईकुण्ड र लाङटाङको जत्तिकै पर्यटक आर्कशित गर्न सक्छ स्थानीय जीवन लामाले भने । 

कुण्डको संरक्षणमा सम्बन्धित क्षेत्रले चासो दिएका यहाँका जनताको आय आर्जनमा टेवा पुग्ने निकै सम्भावना छ । बाटो निर्माण गरी ठाउँ ठाउँमा विश्राम स्थल , चिया पसल , निर्माण गर्न सकेमा जिल्ला मात्र होईन देश विदेशका पर्यटक यहाँ पदयात्रा गर्न आउने भएकाले उचित विकासका लागि पहल गर्न आवश्यक रहेकाे बताउँछन् । 

चन्द्र पात्रो अनुसार प्रत्येक वर्ष असोज महिनाको शुक्ल त्रयोदशीदेखि असोक कृष्ण प्रतिपदा तिथिसम्म चार दिन ङ्युङ्ने अर्थात् ब्रत बसी पूजाआजा गरिन्छ । हरेक दिन हिँड्दा वा दिनचर्यामा केही कीरा आदि मरेको हुनसक्ने र त्यसको पापमोचनका निमित्त यो पूजा गरिन्छ ।

फुलुङ अर्थात् सिङ्गोम्बाको परिचय

रसुवा जिल्ला गोसाइँकुण्ड गाउँपालिका, वडा नं ५, ३२५० मीटर उचाईमा रहेको फुलुङ अर्थात् सिङ्गोम्बा प्राचीन गोम्बा हो । चन्दनको काठबाट निर्मित हुनाले यसलाई स्थानीय भाषामा सिङ (काठ) को गोम्बा वा सिङ्गोम्बा भनिएको हो । प्राचीन कालमा यहाँ चन्दनको जंगल रहेको थियो, आगलागी भएर मासिएको भन्ने भनाई रहेको छ ।

प्राचीन कालमा बनेको गुम्बालाई ६/७ दशकअघि मुस्ताङको थाकखोलाबाट आएका लामा दोर्जे हिराचनले यस गोम्बाका लामा मेमेसँग मिलेर पुनर्निर्माण गरेको उल्लेख छ ।

चन्द्र पात्रो अनुसार प्रत्येक वर्ष असोज महिनाको शुक्ल त्रयोदशीदेखि असोक कृष्ण प्रतिपदा तिथिसम्म चार दिन ङ्युङ्ने अर्थात् ब्रत बसी पूजाआजा गरिन्छ । हरेक दिन हिँड्दा वा दिनचर्यामा केही कीरा आदि मरेको हुनसक्ने र त्यसको पापमोचनका निमित्त यो पूजा गरिन्छ ।

फुलुङ अर्थात् सिङ्गोम्बा वरपरका आकर्षणहरू

-         धार्मिक, ऐतिहाँसिक, पर्यटकीय, सांस्कृतिक तथा जैविक विविधताको महत्वले परिपूर्ण

-         लोपोन्मुख रेडपाण्डा अवलोकन

-         लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्र (वनस्पति, वन्यजन्तु र चराचुरूङ्गी अवलोकन) लालीगुँरास, धुपी, गोब्रे सल्लो आदि ।

-         लोपोन्मुख जडिबुटीहरूको भण्डार ।

-         हिमाल, झरना, बहुसंख्यक तालतलैयाको हब ।

-         प्राय: सबै किसिमका लालीगुँरास र अन्य सुगन्धित फूलहरूको अवलोकन ।

-         नेपालको तेस्रो पर्यटकीय मार्गमा पर्ने (लाङटाङदेखि गोसाइँकुण्ड- हेलम्बु पदयात्रा)

-         सुविधा सम्पन्न आवास तथा होटल, लजहरूको सुविधा

-         माने, छुर्तेन, गुम्बा र मन्दिरहरूको अवलोकन

 फुलुङ अर्थात् सिङ्गोम्बा कसरी पुग्ने ?

१)        रसुवा जिल्लाको सदरमुकाम धुञ्चेबाट मिनीगोसाइँकुण्ड (घट्टेखोला), देउराली, धिम्सा हुँदै

२)         रसुवा जिल्लाको कालिकास्थानबाट लोकिल, जुरेढुङ्गा-श्यार्मा हुँदै वा बिजिली जोङ्ग, सिम्बन्दी, श्यार्माबाट नौकुण्ड- गोसाइँकुण्ड-लौरीबिना हुँदै

३)         नुवाकोट जिल्लाको विदुरबाट चोकदे, लच्याङ, सरमथली, यार्सा, सिम्बन्दी, श्यार्माबाट नौकुण्ड हुँदै वा यार्साबाट राउचुली, नौकुण्ड- गोसाइँकुण्ड-लौरीबिना हुँदै

४)         नुवाकोटको शिखरबेंशी (दुप्चेश्वर) बाट सागरकुण्ड, नौकुण्ड हुँदै वा शिखरबेंशी, उर्लेनी, राउचुली, नौकुण्ड - गोसाइँकुण्ड-लौरीबिना हुँदै

५)         काठमाण्डौको बुढानीलकण्ठबाट शिबपुरी, दुप्चेश्वर, राउचुली, नौकुण्ड - गोसाइँकुण्ड-लौरीबिना हुँदै

६)         काठमाण्डौंको सुन्दरीजलबाट चिसापानी, पाटीभञ्ज्याङ वा तालामराङ, कुटुमसाङ, मागिनगोठ ठाडेपाटी, घोप्टे, फेदिबाट सूर्यकुण्ड - गोसाइँकुण्ड-लौरीबिना हुँदै

७)         सिन्धुपाल्चोकको मेलाम्ची पुलबजारबाट तार्केघ्याङ, मेलाम्चीगाउँ, ठाडेपाटी, घोप्टे, फेदिबाट सूर्यकुण्ड - गोसाइँकुण्ड-लौरीबिना हुँदै

फुलुङ अर्थात् सिङ्गोम्बा वरपसम्बन्धित सामग्रीहरू

गोसाइँकुण्ड अर्थात् छोकरभन्दा ठीक मुनी र सरस्वती कुण्ड वा वाङ्लत्तीभन्दा माथि रहेको कुण्डलाई भैरवकुण्ड भनिन्छ । स्थानीयहरू यसलाई छोना अर्थात् कालोकुण्ड भनेर चिन्दछन् ।

छोना अर्थात् भैरवकुण्डको परिचय 

गोसाइँकुण्ड अर्थात् छोकरभन्दा ठीक मुनी र सरस्वती कुण्ड वा वाङ्लत्तीभन्दा माथि रहेको कुण्डलाई भैरवकुण्ड भनिन्छ । स्थानीयहरू यसलाई छोना अर्थात् कालोकुण्ड भनेर चिन्दछन् । यस कुण्ड प्रति सकारात्मक धारणा नरहेको पाईन्छ । ब्रम्हाको शीर छेदन गरेको पापले गुप्ताङ्ग रोगले कुरुप भएका भगवान् शिवजीले गोसाइँकुण्डभन्दा मुनी कुण्ड सिर्जना गरी बिराजमान रहनुभएको भन्ने हिन्दु धार्मिक कथन छ । सत्ययुगमा देवता र दानव मिली गरेको समुद्र मथनबाट निस्केको हलाहल नामक कालकुट विष सेवनबाट डाहा भएका शिबजीको पसिना छुटी सोही पसिना जमेर कुण्ड निर्माण भएको भन्ने भनाई रहेको छ । विषयुक्त पसिनाबाट निर्मित कुण्ड भएको हुनाले यहाँ विषालु नागहरू रहेका छन् भनेर विश्वास गरिन्छ । कालो देख्दैमा डरलाग्दो भएको र केही किंबदन्ती अनुसार यस कुण्डमा तीर्थालुहरू स्नान गर्न जाँदैनन् । अझ भन्नै पर्दा गोसाइँकुण्डबाट फर्कँदा यस कुण्डलाई हेर्न हुँदेन पनि भनिन्छ ।

बौद्द धर्मानुसार यो कुण्ड भगवान् शिबजी (महादेउ) का दाजु छोनाले निर्माण गरेका हुन् भनिएको छ । जुन् कथन धार्मिक आस्थाको धरोहर : गोसाइँकुण्ड लेखमा उल्लेख गरिएको छ ।

नेपालका गोले थरका मानिसहरू प्राय ‍:  यस कुण्डमा जाँदैनन् । किंबदन्ती अनुसार गोले थरका एक झाँक्री कुण्डका भैरव वा नाग सँग लडाई गर्ने उद्देश्यले सँगै रहेकी पत्नीलाई म कुण्डबाट ननिस्किएसम्म तिमीले ढ्याङ्ग्रो बजाउनु, म नागसँग जुधेर बाहिर लिई आउँछु, बाहिर आएपछि तिमीले अक्षता छर्कनु तर ढ्याङ्ग्रो बजाउन नछोड्नु भनी कुण्डमा पसे । तन्त्रमन्त्रसहित केहीबेरको लडाई पश्चात् नागसँग बेरिएर बाहिर निस्कँदा श्रीमती डराएर ढ्याङ्ग्रो बजाउन छोडी, अक्षताले पनि नहिर्काई भागेको हुनाले नागले लडाई जितेर उनलाई नागले मारेको भन्ने जनविश्वास रही आएको छ । सोही कारण हालसम्म पनि गोले थरका मानिसहरू भैरबकुण्ड-गोसाइँकुण्ड समेत् प्राय: जाँदैनन् । 

आकर्षण तथा महत्व

-         धार्मिक, ऐतिहाँसिक, पर्यटकीय, सांस्कृतिक तथा जैविक विविधताको महत्वले परिपूर्ण

-         विश्व सम्पदा सूचि (रामसार) मा सूचिकृत

-         वीर अमरसिंह थापाको गुफा

-         लोपोन्मुख रेडपाण्डा अवलोकन

-         लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्र (वनस्पति, वन्यजन्तु र चराचुरूङ्गी अवलोकन) लालीगुँरास, धुपी, गोब्रे सल्लो आदि ।

-         लोपोन्मुख जडिबुटीहरूको भण्डार ।

-         हिमाल, झरना, बहुसंख्यक तालतलैयाको हब ।

-         प्राय: सबै किसिमका लालीगुँरास र अन्य सुगन्धित फूलहरूको अवलोकन ।

-         नेपालको तेस्रो पर्यटकीय मार्गमा पर्ने (लाङटाङदेखि हेलम्बु पदयात्रा)

-         सुविधा सम्पन्न आवास तथा होटल, लजहरूको सुविधा

-         माने, छुर्तेन, गुम्बा र मन्दिरहरूको अवलोकन 

कसरी पुग्ने भैरवकुण्ड ?

१)        रसुवा जिल्लाको सदरमुकाम धुञ्चेबाट मिनीगोसाइँकुण्ड (घट्टेखोला), देउराली, धिम्साबाट चन्दनबारी वा (लाङटाङ पुग्न पनि सकिन्छ) स्याफ्रुबेंशी-ठूलोस्याफ्रु, फोप्राङ, चन्दनबारी (सिङ्गोम्बा), चोलाङपाटी, लौरीबिना हुँदै

२)        रसुवा जिल्लाको कालिकास्थानबाट लोकिल, जुरेढुङ्गा-श्यार्मा हुँदै वा बिजिली जोङ्ग, सिम्बन्दी, श्यार्माबाट नौकुण्ड हुँदै

३)        नुवाकोट जिल्लाको विदुरबाट चोकदे, लच्याङ, सरमथली, यार्सा, सिम्बन्दी, श्यार्माबाट नौकुण्ड हुँदै वा यार्साबाट राउचुली, नौकुण्ड हुँदै

४)        नुवाकोटको शिखरबेंशी (दुप्चेश्वर) बाट सागरकुण्ड, नौकुण्ड हुँदै वा शिखरबेंशी, उर्लेनी, राउचुली, नौकुण्ड हुँदै

५)        काठमाण्डौको बुढानीलकण्ठबाट शिबपुरी, दुप्चेश्वर, राउचुली, नौकुण्ड हुँदै

६)        काठमाण्डौंको सुन्दरीजलबाट चिसापानी, पाटीभञ्ज्याङ वा तालामराङ, कुटुमसाङ, मागिनगोठ ठाडेपाटी, घोप्टे, फेदिबाट सूर्यकुण्ड हुँदै

७)        सिन्धुपाल्चोकको मेलाम्ची पुलबजारबाट तार्केघ्याङ, मेलाम्चीगाउँ, ठाडेपाटी, घोप्टे, फेदिबाट सूर्यकुण्ड हुँदै

भैरवकुण्डसँग सम्बन्धित केही कविताहरू