गोसाइँकुण्ड तथा वरपरका कुण्डहरूको उत्पत्तिको बारेमा
सत्ययुगमा देवता र दानव मिली गरेको समुन्द्र
मथनबाट निस्केको ‘हलाहल’ नामक कालकुट विष संसारको
रक्षार्थ भगवान शिवले निल्दा घाँटीमा अड्कन गई डाहा हुँदा सो डाहाबाट मुक्ति पाउन
भगवान् शिवजी हिमवत् खण्डमा जहाँ अहिले प्रख्यात गोसाइँकुण्ड रहेको छ, यही स्थानमा
आउनुभई त्रिशूलले खोपेर कुण्ड उत्पत्ति गर्नुभएको भन्ने धार्मिक कथन रहेको छ । भगवान् शिवजीको कण्ठमा अड्केको विषले
डाहा भई उनको कण्ठ/घाँटी नीलो भएको कारण उनलाई नीलकण्ठ पनि भनिएको हो । नीलो
कण्ठ भएका शिवजीले उत्पत्ति गर्नुभएको कारण गोसाइँकुण्डलाई नीलकण्ठ दह पनि भनिन्छ
। जुन् कुण्डलाई शिवकुण्ड भनेर पनि चिनिन्छ ।
त्रिशूलले खोपेर निस्केको तीनधारा जसलाई
त्रिशूलधाराका नामले चिनिन्छ, सोही त्रिशूलधारा जम्न गई विशाल पोखरी बन्यो र त्यही
कुण्डको नाम गोसाइँकुण्ड हो । गोसाइँकुण्ड उत्पत्ति सम्बन्धि केही रोचक तथा लोक
भजन यस्तो रहेको छ ।
त्रिशूलधाराको बारेमा थपजान्नुहोस्
गोसाइँकुण्ड उत्पत्ति
सम्बन्धि केही रोचक कविता तथा लोक भजनहरू
(गोसाइँकुण्ड जाउँला, डुबुल्की नुहाउँला)२ राम.. हे ! नील्कण्ठको दर्शन पाई, हरि नील्कण्ठको दर्शन
पाई, हो (हर गंगे गोसाइँकुण्ड नुहाउन जाउँ)२ हरेराम ..
- (रसुवा जिल्लाको छत्रनाँचको नालीबेलीमा समावेश भएको बालुन)
गौरीका
पसिना बगेर अघि नै जो धर्मधारा बन्यो ।
त्यो सम्झेर
झलक्क भित्र मनले ध्यानादि क्यै गर्नु भो ।।
बढ्दै
गो जब त्यो प्रभाव विषको पर्दै गयो तुल्बुली ।
घोचे तिर्सुलले
फुट्यो जल अहो ! नीलाद्रिमैँ भुल्भुली ।।५२।।
धारा तीन
त्रिशूलको जब बन्यो ठन्डा त्यही निर्मल ।
पानी जम्न
गई बडो दह बन्यो नीलाद्रिमा सुन्दर ।।
खाल्टा
आठ तथा अगाध गहिरो कल्लोलले शोभित ।
देखी दिव्य
विशाल कुण्ड शिवजी ज्यादै भए मोहित ।।५३।।
बाधा त्यो
सब कालकूट विषको संहारका खातिर ।
आफैं गै
सय दिव्य वर्ष सुकला भो कुण्डमा शङ्कर ।।
नामैँ
भो पछि नीलकण्ठ दह, त्यो गोसाइँथान नामले ।
जो प्रख्यात
छँदैछ आजतक नै देखिन्छ आफैं गए ।५४।।
- नीलकण्ठ महिमा - डा. सत्यराज थपलिया, नुवाकोट
पहरामा
जब खोपे श्रीशिवले तिर्शूल
तीनैधारा
निस्किएर गर्न थाले भुल्भुल् ।
प्रख्यात्
भयो नाम रह्यो भनी त्रिशूल्धारा
भक्तिभाव्ले दर्शन् गर्न जान्छन् भक्त सारा ।।
तिर्शुल्धारा
झर्न गयो जम्न गयो पानी
दिब्यदह
नाम रह्यो गोसाइँकुण्ड भनी ।
पिए पानी
घटघटी शान्त पार्न डाहा
डाहा शान्त भई शिब भन्नलागे
आहा !!
एक्सय
आठ् जम्न पुगे कुण्ड कतिकति
सँगसँगै
जम्न पुगे भैरब् र सर्स्वती ।
त्रिशूली
बनी बगिन् बढाउँदै शान
त्यै कुण्डमा पसी शिब भए बिराज्मान ।।
स्नान,
दान, ध्यान, जप, श्रद्दादि र तर्पण्
आफू
मोक्ष भई पुर्खाहरू पनि तर्छन् ।
यस्तो
विश्वास गरीकन पुण्यादि कमाउन
ब्रम्हाण्डकै सारा जान्छन् थाल्नेछन् रमाउन ।।
- (शिवगाथा – प्रेमप्रसाद पौडेल)
गोसाइँकुण्ड,
भैरव्कुण्ड, कुण्ड सरस्वती
दुधकुण्ड,
जागेश्वर कुण्ड ती पार्वती ।
नउकुण्ड,
सूर्य, चन्द्र, आमा, अग्नी कुण्ड
यत्रतत्र धेरै जमे बनाउँदै आनन्द।।
- (रसुवागाथा / यही हो हाम्रो रसुवा – प्रेमप्रसाद पौडेल)
गोसाइँकुण्ड तथा वरपरका कुण्डहरूको बारेमा
जानकारी
कुण्डको नामाकरणका विषयमा धेरै विविधता पाईएको छ । एउटै कुण्डका विविध नामाकरण सुनिदै आएको छ । यहाँ उल्लेख भएका कुण्डहरूको नामावलीमा कुण्डहरू दोहोरिएका हुनसक्छन् ।
- गोसाइँकुण्ड
- भैरव कुण्ड
- सरस्वती कुण्ड
- पार्वतीकुण्ड
- जागेश्वर कुण्ड (जेसुर)
- दुधकुण्ड (टिमुरे र गोसाइँकुण्ड क्षेत्र दुवै ठाउँमा रहेको )
- ब्रम्हाकुण्ड
- नागकुण्ड (नाउ/नाग)
- नवकुण्ड
- लम्बेकुण्ड
- राजा कुण्ड
- रानीकुण्ड
- कामी कुण्ड
- कमिनी कुण्ड
- छेडा कुण्ड
- एक्ले कुण्ड
- मोक्ष कुण्ड
- सागर कुण्ड
- झ्याकुम कुण्ड
- सूर्य कुण्ड
- आमा कुण्ड
- चन्द्र कुण्ड
- अग्नी कुण्ड
- सृष्टिमाता कुण्ड
- गणेश कुण्ड
- रक्त कुण्ड
- नोजे कुण्ड
- लोङजे कुण्ड
- रामलक्ष्मण कुण्ड
- रामकुण्ड
- लक्ष्मण कुण्ड
- सीता कुण्ड
- दामोदर कुण्ड
- भरत कुण्ड
- पीपकुण्ड
- कुमार कुण्ड
- जनकुण्ड
- बर्दकुण्ड
- महालक्ष्मी कुण्ड
- महासरस्वतीकुण्ड
- महाकालीकुण्ड
- धर्मकुण्ड
- फलामकुण्ड
- कर्णकुण्ड
- शेषकुण्ड
- अद्भूत कुण्ड
- वेदकुण्ड
- बैष्णवायकुण्ड
- विष्णुकुण्ड
- व्यासकुण्ड
- गौरीकुण्ड
- उमाकुण्ड
- रमाकुण्ड
- दीपकुण्ड
- ज्वाला कुण्ड
- बतास कुण्ड
- रिभर कुण्ड
- ग्रुबाकुण्ड
- हिउँकुण्ड (आइसलेक,
क्याञ्जेन)
- वाइवा कुण्ड
- तेम कुण्ड
- दि कुण्ड
- चुल्हो कुण्ड
- शीर कुण्ड
- अमर कुण्ड
- छोनाक कुण्ड
- डुल्बु कुण्ड
- गोपो कुण्ड
- गोसाइँकुण्ड बन्नुअघिको पहिलो कुण्ड : ग्यो नेबा
- गोसाइँकुण्ड बन्नुअघिको दोस्रो कुण्ड : सपिङ ग्यो
- गोसाइँकुण्ड बन्नुअघिको तेस्रो कुण्ड : नाम्सुङ ग्यो
